Po serii nagłośnionych przez media pożarów zaczął na dobre tworzyć się w Polsce rynek automatycznych systemów gaśniczych do autobusów komunikacji miejskiej.

Ich wykorzystaniem są zainteresowane zarówno małe, jak i duże firmy zajmujące się przewozem osób. Podstawowymi założeniami systemu automatycznego muszą być prostota wykrywania ognia i działania, zbiornik z środkiem gaśniczym o jak największej gęstości czynnika oraz montaż nieutrudniający napraw i obsługi technicznej. Na polskim rynku jest trzech silnych graczy, oferujących różne metody aktywacji systemu i gaszenia: Dafo Forrex, Firetrace i Fogmaker. Wszystkie systemy są dystrybuowane przez firmy od lat związane z rynkiem pojazdów komunikacji miejskiej. Dystrybutorem Dafo jest El-Cab, „sąsiad” Solarisa w Bolechowie, sprzedażą i obsługą systemu FireTrace zajmuje się spółka córka koncernu Polskie Autobusy Jelcz-Motors SA, natomiast Fogmakerem opiekuje się na polskim rynku Voith Turbo. Podobieństwa tych systemów ograniczają się do podziału na dwa moduły: wykrywania i zwalczania pożaru. W przypadku systemu Dafo Forrex za dużą część jego działania odpowiada elektronika sterująca. W sposób elektryczny jest wykrywany pożar: w komorze silnika jest prowadzona zgodnie z wymaganiami zamawiającego linia elektryczna z tworzywa topliwego. Jeżeli przewód na skutek działania płomienia lub ciepła zostanie przerwany (topi się w temperaturze ok. 180° C) centralka otrzymuje sygnał o konieczności uruchomienia instalacji gaśniczej, która składa się z 2 butli:

• z środkiem gaśniczym o pojemności od 5 do 25 litrów (zbiornik jest nierdzewny),
• z gazem aktywującym. Jego zadaniem jest przepchnięcie tłok butli środka gaśniczego w momencie otrzymania impulsu z centralki sterującej, co powoduje gaszenie pożaru. Dzięki użyciu gazu aktywującego można wykorzystać cały zapas środka gaśniczego.

Środek gaśniczy jest rozprowadzany w komorze silnika za pomocą układu przewodów i dysz dostosowanych do rozmieszczenia elementów silnika czy dodatkowego ogrzewania. Zamontowane na przewodach dysze podają środek do komory silnika pod ciśnieniem 20 barów, maksymalny zasięg przy tym ciśnieniu wynosi ok. 2 m, a maksymalny kąt rozpraszania to 120°. Stosowany w systemie środek gaśniczy to własny produkt Dafo, płyn porównywalny do mgły wodnej. Osadzając się na powierzchniach gaszonych tworzy film izolujący od powietrza, co ma zabezpieczyć przed ponownym wybuchem pożaru w tym samym miejscu komory silnika. Ponieważ jest stosowany płyn, musi zawierać środki umożliwiające działanie w ekstremalnych temperaturach, zapobiegające zamarzaniu. Dafo gwarantuje prawidłową pracę systemu do -30° C. Również Fogmaker stosuje do gaszenia środek oparty na wodzie z dodatkami. Fogmaker gwarantuje działanie systemu do -35°C. Standardowa gaśnica mieści 6,5 litra wody ze środkami przeciw zamarzaniu i pianotwórczymi, pod ciśnieniem 100 barów. Przewód detekcyjny, wypełniony specjalnącieczą, jest połączony z butlą detekcyjną utrzymującą w nim ciśnienie 25 barów, a z drugiej strony z zaworem gaśnicy. Zawór gaśnicy jest zamknięty i utrzymywany w stanie gotowości przez ciśnienie w obwodzie detekcyjnym. Po wybuchu pożaru, gdy temperatura osiągnie ok. 160°C, następuje przepalenie przewodu i ciśnienie w obwodzie detekcyjnym gwałtownie maleje. Spadek ciśnienia poniżej 5 bar odblokowuje zawór na gaśnicy i woda przedostaje się do dysz natryskowych gasząc pożar. Opcjonalnie system może być wyposażony w czujnik dymu umieszczony w przestrzeni pasażerskiej autobusu. By system zadziałał, nie jest potrzebne zasilanie prądem, gdyż pożar jest wykrywany na zasadzie spadku ciśnienia w przewodzie detekcyjnym. Butla detekcyjna jest wyposażona standardowo w czujnik ciśnienia, który w momencie powstania pożaru i przepalenia przewodu (czyli spadku ciśnienia w butli poniżej 5 barów) wysyła sygnał „uwaga pożar” na wyświetlacz komputera pokładowego, do lampki lub syreny alarmowej. Kierowca po otrzymaniu takiego sygnału powinien postępować zgodnie z procedurami określonymi przez właściciela pojazdu, np. wyprowadzić pasażerów z autobusu.

W rozwiązaniu Fire Trace, układ detekcyjny opiera się wyłącznie na pneumatyce. W przewodzie detekcyjnym jest utrzymywane ciśnienie 10-15 barów. Spadek poniżej 10 barów powoduje uruchomienie syreny alarmowej w kabinie kierowcy. Jednak jeżeli spadek ciśnienia nie jest gwałtowny, nie następuje aktywacja systemu. Temperatura topnienia przewodu wynosi 176°C. Butla ze środkiem gaśniczym standardowej pojemności 5 kg jest wypełniona fosforanem monoamonowym, znanym powszechnie jako proszek ABC. W przypadku uruchomienia systemu przez dwie 7-otworowe dysze umieszczone w komorze silnika są tłoczone 23 m³ rozprężonego proszku. W układzie FireTrace zbiornik ze środkiem gaśniczym może być umieszczony w komorze silnika. Do prawidłowej pracy nie jest niezbędna instalacja elektryczna, zasilanie służy wyłącznie do sygnalizacji działania systemu kierowcy bądź pasażerom. Co do przeglądów okresowych, producenci systemów są zgodni: wszyscy przewidują okresową kontrolę wzrokową systemu i okresową wymianę zbiorników ze środkiem gaśniczym. W przypadku FireTrace i Dafo po 10 latach eksploatacji butlę należy wymienić na nową dostarczoną przez producenta. Zdemontowana zostaje wysłana do przeglądu i legalizacji, po czym zostaje w magazynie dla kolejnego klienta. W przypadku Fogmakera, jeżeli system nie został aktywowany w ciągu 5 lat od instalacji butli ze środkiem gaśniczym, należy zdemontować i odesłać zbiornik do producenta, w zamian montując nowy. Producent dokonuje kontrolowanego opróżnienia i ponownie nabija butlę. Największym sukcesem na polskim rynku może pochwalić się producent FireTrace. Jego system wygrał w przetargu MZA Warszawa i został zamontowany w ponad 430 autobusach. Również w Solarisach Urbino Diwa Hybrid został zamontowany system automatycznego gaszenia FireTrace.

Tomasz Jasnos